Reflecties bij les over ethiek

​

Deze vijf ethische casussen gebruik ik in een les over ethiek. Allereerst leg ik uit dat ethiek een deel van de filosofie is en gaat over vragen over goed en kwaad. Wanneer ben je een goed mens? Wanneer doe je het goede? Wat mag wel en wat moet zelfs, niet volgens de wet maar volgens jou?

Ik laat de kinderen zelf voorbeelden geven. Ze komen bijvoorbeeld  met kinderarbeid of iets concreets uit de klas: hoe moet je omgaan met ruzie? Mag je klikken bij de juf of niet?

Sommige klassen blijken vooral veel voor punten te doen. Hier is een Turks en ook een Arabisch woord voor, de morele punten die je scoort gedurende je leven door je gedrag. Een engeltje op de ene schouder noteert je positieve gedrag en een duiveltje op de andere schouder je slechte gedrag. Natuurlijk zijn ook zij het die je het goede dan wel het slechte pad proberen op te duwen. Kinderen nemen deze twee figuren vaak heel letterlijk. Maar ze doen het niet alleen voor de punten. Ook gaat het ze wel om de mensen zelf.

In groep 8 geven kinderen zich helemaal over aan deze totaal gestileerde en absolute gedachte-experimenten. Het gaat erom dat ze nadenken over de waarden die erachter verscholen liggen. Ik teken een weegschaal op het bord en noteer de overwegingen die meespelen aan beide kanten. Dan is het aan hen om af te wegen wat het 'zwaarst' is.

Ethiek lijkt ver weg. Dit komt nooit voor hoor, zeg ik er geruststellend bij. Vooral in het geval van het vlot (casus 3). Maar ik realiseer me dat het niet zo is. Elke dag hebben we eigenlijk de vlot-situatie. Elke dag! We kiezen alleen steevast voor ons eigen lot, onze eigen kinderen, ons bloed, onze familie, en laten hiervoor vreemden, in grote getale, in de steek. Zij mogen sterven, zinken, van armoede en honger, omdat wij liever ons geld besteden aan onze eigen familie.

Ook de casus over liegen (casus 2) is ingewikkelder en actueler dan je in eerste instantie zou denken. Kinderen zijn vaak goed ingepeperd met het idee dat ze niet mogen liegen. Maar wat als de andere waarde op de weegschaal 'helpen' of zelfs 'redden' is. De vraag is natuurlijk altijd wat het verhaal hierachter precies inhoudt. Wie is diegene aan de deur? Waarom wordt hij gezocht door die tweede man? Wie van hen twee is the good guy?

Kunnen we degene aan de deur vertrouwen en binnenlaten om te helpen, is de vraag. Dit doet me pijnlijk denken aan de situatie met vluchtelingen aan de landsgrenzen, of de denkbeeldige grenzen in asielzoekerscentra. Laten we ze binnen? Gaan we ze helpen? Kunnen we ze vertrouwen? Laten we ze schuilen achter onze bank?

Ethiek gebeurt elke dag, elke minuut, elke seconde. Continu maken we keuzes, bewust of onbewust. Door te handelen of juist door niets te doen. We kiezen tussen twee kwaden. Soms minimale dilemma's, soms onmogelijke. Tussen ons eigen belang en dat van een vaak onzichtbare ander.

Sabine Wassenberg
www.wonderwhy.nl