Dan is de vraag soms: is het wel goed om jonge kinderen bloot te stellen aan twijfel door ze te laten filosoferen?
Deze vraag krijgen wij geregeld van godsdienstleraren, kleuterjuffen en ouders van jonge kinderen.
Het is een goede, terechte vraag en daarom, na vele gesprekken te hebben gevoerd, wil ik graag even een aantal argumenten op een rij zetten.
- Kinderen zijn niet bang voor onzekerheid. Ze worden geboren zonder kennis en leren iedere dag 1000 dingen bij. Het is voor hen dus niets nieuws om iets niet te weten of te begrijpen. Ze zijn nieuwsgierig en accepteren alles wat ze horen. Is dit een vraag of een mysterie of een feit, dat maakt ze niet uit.
- Als kinderen iets nieuws horen en ze vinden het leuk accepteren ze het. Zo niet dan niet. Je hoeft dus niet bang te zijn dat ze een nieuw geloof of overtuiging kiezen die niet bij ze past. Ze zullen ook trouw zijn aan welke religie papa of mama hebben en hier niet vanaf stappen. Dit is hun identiteit.
- Kinderen corrigeren elkaar. Het is onwaarschijnlijk dat er een 'foute' mening uitkomt na een gesprek, want alle kanten worden belicht en vooral argumenten die goed voelen worden meegenomen door de kinderen. 'Ga maar lekker elkaar pesten want het maakt toch allemaal niet uit' zal dus nooit de conclusie zijn van een gesprek.
- De vraag of god bestaat kan confronterend zijn voor gelovigen. Toch zegt ieder heilig schrift dat je vooral zelf moet geloven alleen als je het zelf kiest en niet omdat het moet. Een kind heeft het recht om zelf het verschil te leren tussen geloven en zeker weten en hierin zelf een keuze te maken. Van makke lammetjes (omdat het moet) naar bewuste gelovers.
- Het is waar dat sommige thema's nog niet geschikt zijn voor jongere kinderen. Daarom dien je hier als filosofie docent rekening mee te houden. Kentheorie (verschil tussen waarheid, mening, feit, geloof, bewijs, argument) bewaren we voor de tussenbouw. Ook horror-voorbeelden, doodstraf, euthanasie, zelfmoord, zombies, en leeftijdsgebonden thema's binnen seksualiteit, maar ook zoiets als spoken, dienen pas op gepaste leeftijd besproken te worden.
- Dat gezegd hebbende, bestaat er altijd verschil binnen klassen in ontwikkeling van de leerlingen. Het kan erger zijn voor een leerling die voorloopt en te maken heeft met weinig informatie en zelfs taboes, dan voor degenen die er 'nog niet klaar voor zijn'. Kinderen kunnen zich vaak prima afsluiten voor onderwerpen die ze niet willen begrijpen.
- Ouderen, ouders en docenten, projecteren vaak hun eigen angsten op de kinderen. De eigen angst om geen antwoord te hebben op (levens)vragen. Dit is begrijpelijk, want de rol van een docent en ouder is doorgaans dat zij het veilige baken zijn waar de vragen wel beantwoord worden. Maar bij sommige thema's is dit een illusie. Het is echter geen goed idee om dan maar te pretenderen dat we wereld zwart wit is en de juf of ouder alles weet. Aangeven dat je zelf het antwoord niet weet is geen ramp en laat het kind kennismaken met zélf nadenken en voor zichzelf een knoop doorhakken.
- Een kind neemt zoveel hooi op de vork als het filosofisch aankan. Zo kan een kind in groep acht zichzelf toestaan om te denken dat wetenschap ook maar een geloof is of dat het best mogelijk is dat we in een droom leven. Het filosofisch niveau van een zesjarige zal minder ingrijpend existentieel zijn. Zich afvragen wat een engel is en of je verliefd kunt worden op je knuffel, leidt niet zozeer tot diepe inzichten maar zal bij de jongsten indirect, dus zonder dit letterlijk te benoemen, ontwikkeling brengen in het denkvermogen: wat is het verschil tussen een voorbeeld en een definitie? Hoe leg ik iets uit? We kunnen denken en praten samen en iemand anders denkt weer anders dan ik.
- Filosofische vragen zijn er toch wel. Ook bij de kinderen zelf. Je hoeft ze er niet voor te beschermen. Het punt is juist, zónder filosofie een plek te geven in hun leven, worden de vragen weggemoffeld en vergeten. Een gemiste kans voor een kind om zich aan te leren zelf te denken, te verwonderen en wijsheid te zoeken.
- Je kunt je afvragen of het niet juist schadelijk is, of een gemis, als filosofie als doel op zich ontbreekt in het onderwijs vanaf jonge leeftijd. De boodschap die je namelijk indirect geeft is namelijk: de wereld is zwart wit en duidelijk. En niets is minder waar. Later zullen ze toch met deze werkelijkheid van onzekerheid moeten dealen, dus waarom niet van jongs af aan beginnen? Aangepast uiteraard op de belevingswereld van het kind, die leeftijdsgebonden is.
Sabine Wassenberg,
WonderWhy
Neem contact op als je iets wilt weten over filosoferen met kinderen of.. bij twijfel over het nut ervan! ;)
